Pachnie bardzo mocno, jak ziołowy cukierek. Arcydzięgiel litwor to zioło i popularny składnik nalewek. Jest ogrodowym gigantem.
Inne nazwy: Angelica archangelica, Arcydzięgiel lekarski, Angelika, Archanielka, Archanielika, Archanielska, Archangielski korzeń, Archanielita, Anielski korzeń, Angielski korzeń, Dzięgiel lekarski, Dzięgiel litwor, Dzięgiel wielki, Litwor
Nazwę łacińską arcydzięgla litwor, czyli Angelica archangelica, wiąże się z Archaniołem Michałem. Miał się on objawić św. Wawrzyńcowi w dniu zakwitnięcia tego zioła, czyli 8 maja.
Inna legenda głosi, że to Archanioł Rafał (patron aptekarzy) objawił się pewnemu mnichowi we śnie. Zalecił przygotowanie leku z arcydzięgla litwor, co uchroniło ludzi od zarazy.
Cechy: bylina
Arcydzięgiel litwor nadaje się do uprawy tylko w gruncie. Wszystkie części arcydzięgla mocno, słodko pachną.
Wysokość: do 250 cm
Arcydzięgiel litwor jest bardzo duży i malowniczy. Pełną wysokość osiąga w czasie kwitnienia. Liście miewają nawet prawie 100 cm długości. Na jednego arcydzięgla trzeba przeznaczyć około 2 metrów powierzchni.
Jego atutem jest też zapach. Cała roślina pachnie słodko, jak ziołowe cukierki.
Kwitnienie: maj (V)
Arcydzięgiel litwor ma kwiaty małe i niepozorne, ale zebrane w duże, kuliste kwiatostany. Są piękną dekoracją.
Rozmnażanie: nasiona i podział kęp
Arcydzięgiel litwor z nasion rozmnaża się średnio trudno, a przez podział kęp – łatwo.
- Nasiona – arcydzięgiel sieje się w kwietniu (IV) oraz od lipca do października (VII-X) . Siew musi być płytki (wystarczy nasiona przyklepać dłonią). Nasiona arcydzięgla szybko tracą zdolność kiełkowania. Łatwiejszy jest siew od lipca do października. Wiosną nasiona trzeba stratyfikować.
Więcej o siewie arcydzięgla litwor na blogu Niepodlewam CZYTAJ TUTAJ
- Podział kęp – kwiecień i maj (IV-V) oraz sierpień (VIII)
Wykorzystanie: przyprawa do sałatek, ciast i deserów; zioło uspokajające, łagodzące nerwobóle, na przeziębienia, poprawiające nastrój; dodatek do likierów, wódek, win
Do jedzenia nadają się liście, młode pędy i kwiaty. Dawniej arcydzięgiel litwor był lekiem na wszystko, także na dżumę. Był bardzo popularny w ogrodach. Mawiano, że arcydzięgla „zapach strachy i sny straszliwe oddala”, a „żuty serce smętne rozwesela”.
Panowie dodali arcydzięgiel do tabaki, gdyż miał zapobiegać chorobom płuc. Noszono go także woreczkach na piersiach, by chronił przed czarami.
Najwięcej leczniczych składników arcydzięgiel litwor zwiera, gdy zaczyna kwitnąć.
Zbiór: od maja do października (V-X)
Arcydzięgiel litwor jest bardzo dobry w postaci świeżej oraz suszonej.
Stanowisko: półcień
Arcydzięgiel litwor lubi zwłaszcza stanowiska przy ogrodzeniach, osłoniętych od wiatru.
Ziemia: żyzna; bardzo kwaśna do lekko zasadowej (pH 4,5-7,3)
Podlewanie: umiarkowane
Arcydzięgiel litwor lubi mieć lekko wilgotną ziemię.
Nawożenie: co 2 tygodnie od maja do lipca (V-VII)
Do nawożenia arcydzięgla najlepiej stosować nawóz naturalny, np. z odchodów dżdżownic.
Odporność na mróz: doskonała
Arcydzięgiel litwor zimuje w postaci korzeni (pod ziemią). Uprawiany jest nawet na Grenlandii.
Choroby i szkodniki: odporny
Arcydzięgiel litwor choruje rzadko. Powodem zasychania i słabego wzrostu jest zwykle brak wody, słaba ziemia i nadmiar słońca.
Najtrudniejsze do uprawy są młodziutkie arcydzięgle wyhodowane z nasion w pierwszym roku uprawy. W kolejnych latach stają się coraz bardziej odporne i wyrastają na ogrodowe giganty.
Warto wiedzieć
- Arcydzięgiel litwor jest uprawiany w Polsce od wieków. Najprawdopodobniej spopularyzowali go zakonnicy, którzy arcydzigiel litwor uprawiali w przyklasztornych ogrodach.
- Arcydzięgiel litwor jest składnikiem m.in. likieru benedyktynki.